Program Tygodnia mózgu 2023 w Krakowie
6-11 marca 2023
Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego
pod hasłem: "Interakcje pomiędzy dietą, mikrobiomem jelitowym a mózgiem"Początek wykładów godz 17:00
Orgamizatorzy:
6 marca 2023
prof. dr hab. Urszula Wojda
(Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie)
Tytuł wykładu:
„Czy zła dieta może wywołać chorobę Alzheimera?”
Streszczenie:
Choroba Alzheimera (chA) to proces nieodwracalnej degeneracji i utraty neuronów mózgu, stanowiący najpowszechniejszą przyczynę demencji u osób w podeszłym wieku. Szacuje się, że w 2030 r. liczba pacjentów z chA na świecie wzrośnie do ok. 75 milionów, powodując największy kryzys zdrowotny świata. ChA przez wiele lat rozwija się bezobjawowo, a jej złożone przyczyny nie są w pełni wyjaśnione. Dlatego wciąż brak skutecznych metod leczenia tej choroby. Dostępne są jedynie leki objawowe. Badania nad chA tradycyjnie skupiały się na zaburzeniach neuropatologicznych mózgu, głównie na patogennej roli złogów peptydu zwanego amyloidem-β (Aβ), znanych jako płytki starcze oraz agregatów białka tau (splątki neurofibrylarne). Obecnie ugruntowuje się jednak pogląd, że dysfunkcje metaboliczne całego organizmu są istotnym, wczesnym czynnikiem ryzyka rozwoju chA. Zaburzenia metabolizmu mogą być pochodną stylu życia, w tym złej diety, takiej jak dieta typu zachodniego. Dieta ta charakteryzuje się spożywaniem produktów wysoko przetworzonych, bogatych w cukry proste i tłuszcze nasycone. Wyniki badań u ludzi i zwierząt laboratoryjnych, w tym badania naszego zespołu wskazują, że dieta typu zachodniego może indukować, przyspieszać i nasilać rozwój zmian charakterystycznych dla chA. Zła dieta może doprowadzić do wystąpienia w organizmie zespołu metabolicznego, obejmującego między innymi przewlekłą hiperglikemię, hiperinsulinemię, hipercholesterolemię i dysfunkcję wątroby. Konsekwencją złej diety jest także zaburzenie mikrobiomu jelit (dysbioza jelit), otyłość i stan zapalny w tkance tłuszczowej, które z czasem prowadzą do ogólnoustrojowego stanu zapalnego o niskim nasileniu. Ogólnoustrojowy stan zapalny osłabia barierę krew-mózg i skutkuje rozwojem stanu zapalnego w mózgu oraz zaburzeniem usuwania z mózgu tworzących się charakterystycznych dla chA agregatów Aβ i białka tau. Zmiany te prowadzą w końcu do degeneracji neuronów i utraty pamięci. Prawidłowa dieta daje zatem nadzieję na profilaktykę chA, a także wsparcie terapii tej choroby.
7.03.2023
dr hab. Piotr Maciejak
(Zakład Neurochemii, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie).
„Przez żołądek do mózgu. Czy dietą można modyfikować leczenie padaczki?”
streszczenie:
Skuteczność diety ketogennej w kontrolowaniu napadów padaczkowych wykazały liczne badania eksperymentalne i kliniczne, jednak mechanizm jej działania nadal wymaga wyjaśnienia. Obecnie uważa się, że za wysoką terapeutyczną skutecznością tej diety stoi wiele równoległych procesów zachodzących na różnych poziomach funkcjonowania neuronów i astrocytów. Hipo-tezy dotyczące mechanizmów jej działania obejmują przede wszystkim: zwiększone wytwarza-nie ciał ketonowych, zmiany aktywności niektórych układów neuroprzekaźnikowych i kanałów jonowych, poprawę bioenergetyki komórek nerwowych, a także przeciwdrgawkowe działanie kwasów tłuszczowych. W przedstawionej pracy zebraliśmy aktualne dane literaturowe obejmujące postulowane mechanizmy działania diety ketogennej poparte dodatkowo własnymi badaniami.
8.03.2023
dr hab. Joanna Wierońska
(Pracownia Neurobiologii Zaburzeń Psychicznych, Zakład Neurobiologii,
Instytut Farmakologii im. Jerzego Maja PAN w Krakowie)
„Nutraceutyki - jak zmieniając mikrobiom jelitowy można wpłynąć na pracę mózgu”
Streszczenie:
Mikrobiom jelitowy to potężna broń ludzkiego organizmu, przez lata utożsamiana przede wszystkim z właściwym funkcjonowaniem układu pokarmowego. Wraz z rozwojem nauki okazało się jednakże, iż prawidłowo funkcjonujący mikrobiom jelitowy warunkuje równowagę fizjologiczną większości układów i narządów. Skład flory jelitowej przekłada się między innymi na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Dzieje się tak dzięki sieci wzajem-nie na siebie oddziaływujących połączeń pomiędzy enterycznym układem nerwowym (EUN) a OUN, w których mikrobiom jelitowy odgrywa kluczową rolę. Te trzy układy tworzą oś jelita-mikrobiom-mózg. Sygnały wysyłane z jelit do mózgu są bezpośrednio powiązane z tym, jakie szczepy bakterii dominują w mikrobiomie jelitowym i jakie substancje wytwarzają. Zaburzenia pracy OUN manifestują się często zaburzeniami procesów poznawczych, w tym zaburzeniami koncentracji, pamięci oraz uczenia się. Stanowi to poważny problem społeczny, utrudniający lub wręcz uniemożliwiający normalne funkcjonowanie w społeczeństwie pacjentów, w skrajnych wypadkach skazując chorego na zależność od opieki innych osób. Na dzień dzisiejszy medycyna nie dysponuje w pełni skutecznymi środkami do leczenia zaburzeń poznawczych, dlatego też poznanie sposobów mogących złagodzić ich przebieg lub opóźnić wystąpienie objawów leżą w interesie społecznym. Badania ostatnich lat jednoznacznie wskazują na to, iż poprzez modyfikacje składu flory jelitowej można usprawnić nie tylko pracę układu pokarmowego, ale też układu nerwowego. Poprzez dobór odpowiedniej diety i wzbogacenie jej o składniki odżywcze wspomagające prawidłowy skład flory bakteryjnej jelit, a zwłaszcza probiotyków, prebiotyków i polifenoli, można do pewnego stopnia wspomagać prace mózgu i łagodzić procesy otępienne lub zaburzenia pamięci towarzyszące zaburzeniom neurorozwojowym.
9.03.2023
prof. dr hab. Krystyna Koziec
(Katedra Fizjologii i Endokrynologii Zwierząt,
Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie)
„Zmienny wpływ mikrobioty jelitowej na funkcje mózgu"
streszczenie:
Mikrobiota jelit pełni istotną rolę w utrzymaniu prawidłowej aktywności osi mózgowo-jelitowej, moduluje procesy zapalne i trawienne, dostarcza składników bioaktywnych: witamin, krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, prekursorów amin biogennych. Zaburzenie liczby i składu bakterii jelitowych towarzyszy wielu chorobom, także związanym z funkcjami mózgu. Dostępne wyniki badań prowadzonych na modelach zwierzęcych nie są jednoznaczne i wymagają uwiarygodnienia. Celem tego krótkiego przeglądu literatury było przedstawienie najnowszych wyników badań dotyczących: kształtowania mikrobioty w czasie życia osobniczego, dróg komunikacji mikrobioty jelitowej z mózgiem (dwukierunkowa oś mózg-jelita-mikrobiota) oraz potencjalnego wpływu mikrobioty na aktywność mózgu podczas zaburzonej homeostazy.
10.03.2023
prof. dr hab. Karolina Skonieczna-Żydecka
(Wydział Nauk o Zdrowiu, Samodzielna Pracownia Badań Biochemicznych,
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie)
„Kliniczne znaczenie zmian mikrobiomu pod wpływem wybranych grup leków”
streszczenie:
Farmakomikrobiomika jest nową, dynamicznie rozwijającą się dziedziną medycyny i nauk o zdrowiu. Enzymy bakterii współtworzących ekosystem jelitowy są przynajmniej częściowo odpowiedzialne za metabolizm ksenobiotyków (związków chemicznych obcych dla organizmu, lecz wykazujących aktywność biologiczną), w tym leków i suplementów diety. Działa-nie to może mieć charakter bezpośredni i być związane z szeregiem reakcji enzymatycznych (np. acetylacja, denitracja, hydroliza i in.), które konsekwentnie mogą sprawiać, że dany terapeutyk uzyska swoją skuteczność lub zupełnie odwrotnie, ją straci. Pośrednio zaś metabolity mikrobioty jelitowej mogą konkurować o enzymy czy receptory ze składnikami aktywnymi leków, co może potencjalnie modulować skuteczność terapeutyczną, także w mechanizmach zmian ekspresji wybranych genów zaangażowanych w sygnalizację wewnątrzkomórkową. Z drugiej strony wiadomo już, że nie tylko antybiotyki mają działanie przeciwdrobnoustrojowe. Leki stosowane w psychiatrii, gastrologii czy diabetologii mają wysoki potencjał do zmiany kompozycji i prawdopodobnie funkcji mikrobioty jelitowej, co stwarza długoterminowe potencjalne ryzyko rozwoju chorób przewlekłych. Artykuł opisuje niesamowite interakcje pomiędzy drobnoustrojami jelitowymi a lekami.
11.03.2023
dr Aneta Brzezicka
(Uniwersytet SWPS, Warszawa)
„O tym jak jedzenie wpływa na myślenie - zależność między dietą i pamięcią
i co do tego mają bakterie”
streszczenie:
Artykuł omawia złożone związki między wzorcami żywieniowymi, w szczególności spożywaniem pokarmów bogatych w tłuszcze i cukry (tzw. dieta Zachodu) a działaniem funkcji po-znawczych, w tym przede wszystkim pamięci. Badania prowadzone zarówno na zwierzętach jak i ludziach coraz jaśniej pokazują, że dieta ma ogromny wpływ na funkcjonowanie mózgu i procesów poznawczych i jak dużą rolę w tej zależności odgrywają bakterie zasiedlające jelita. Rodzaj diety wpływa na skład bakterii jelitowych, co z kolei przekłada się na zmiany w produkcji neuroprzekaźników i metabolitów, np. dieta bogata w błonnik i probiotyki może prowadzić do wzrostu różnorodności bakteryjnej w jelitach, co może korzystnie wpłynąć na działanie mózgu i procesy poznawcze, takie jak pamięć i koncentracja. Z kolei dieta bogata w tłuszcze i cukier może prowadzić do niekorzystnych, z punktu widzenia działania funkcji poznawczych, zmian w mikrobiocie jelitowej. Co ważne, nadmierne spożycie cukru może mieć negatywny wpływ na funkcje hipokampa, który jest kluczowym obszarem mózgu odpowiedzialnym za pamięć i uczenie się. Jednym z proponowanych mechanizmów wyjaśniających negatywny wpływ diety wysokocukrowej na funkcjonowanie hipokampa jest hipoteza nadmiernego stanu zapalnego, który może prowadzić do uszkodzenia obszaru hipokampa i w konsekwencji do zaburzenia funkcji poznawczych zależnych od jego sprawności.
