Tydzień Mózgu 2016

w Krakowie

pod hasłem - „ Tajemnice mózgu ”

14-20 marca 2016 godz. 17.00
Aula Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
ul. Krupnicza 33
Wstęp wolny, goście mile widziani.

14.03.2016, poniedziałek

Prof. dr hab. Bogusława Budziszewska
(Zakład Neuroendokrynologii Doświadczalnej, Instytut Farmakologii PAN w Krakowie):

„ Stres a depresja ”

15.03.2016, wtorek

Prof. dr hab. Elżbieta Szeląg
(Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie):

„ Możliwości usprawniania mocy umysłu w świetle badań nad mózgiem ”

16.03.2016, środa

Prof. dr hab. Anna Grabowska
(Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie):

„ Plastyczny mózg - spojrzenie z perspektywy neuroobrazowania ”

17.03.2016, czwartek

Prof. dr hab. Małgorzata Kossut
(Zakład Neurobiologii Molekularnej i Komórkowej, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie, Wydział Psychologii, Uniwersytet Humanistyczno-Społeczny SWPS):

„ Engram ”

18.03.2016, piątek

Dr hab. Agnieszka Nikiforuk
(Zakład Badań Nowych Leków, Instytut Farmakologii PAN):

„ Od laboratorium do kliniki: ocena funkcji poznawczych w modelach zwierzęcych ”

19.03.2016, sobota

Dr Michał Skalski
(Katedra i Klinika Psychiatryczna, Poradnia Leczenia Zaburzeń Snu, Warszawski Uniwersytet Medyczny):

„ Jak śpi mózg ”

20.03.2016, niedziela

Prof. dr hab. Jerzy Vetulani
(Zakład Biochemii Mózgu, Instytut Farmakologii PAN):

„ Kiedy emocje kłócą się z rozsądkiem. Eutanazja, eugenika, poligamia ”

20.03.2016, niedziela

Program muzyczno-naukowy „Rozumie mój”
Leszek Długosz i prof. Jerzy Vetulani




14-20.03.2016

Wystawa plakatów autorstwa Wojciecha Kołka
przygotowywanych na „Tydzień Mózgu” w ubiegłych latach.

Elżbieta Pyza: "Zaglądanie do wnętrza mózgu" Dziennik Polski - Akademicki, 17.02.2007 (pdf, 176 kB)
 
Przekaż 1% podatku
 
Zobacz także:
"Tydzień Mózgu 2017 w Krakowie"
"Tydzień Mózgu 2015 w Krakowie"
"Tydzień Mózgu 2014 w Krakowie"
"Tydzień Mózgu 2013 w Krakowie"
"Tydzień Mózgu 2012 w Krakowie"
"Tydzień Mózgu 2011 w Krakowie"
"Tydzień Mózgu 2010 w Krakowie"
"Tydzień Mózgu 2009 w Krakowie"
"Tydzień Mózgu 2008 w Krakowie"
"Tydzień Mózgu 2007 w Krakowie"
"Tydzień Mózgu 2006 w Krakowie"
"Tydzień Mózgu 2005 w Krakowie"
"Tydzień Mózgu 2004 w Krakowie"







 

Organizatorzy:

Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika,
Uniwersytet Jagielloński,
Instytut Farmakologii Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.

Komitet Organizacyjny:

prof. dr hab. Elżbieta Pyza (przewodnicząca), prof. dr hab. Irena Nalepa,
dr Jolanta Górska-Andrzejak, mgr Dorota Kłyś, Aleksander Koral

Sponsorzy:

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego,
The European Dana Alliance for the Brain

Materiały z konferencji zostaną opublikowane w czasopiśmie " Wszechświat " Nr 1-3, 2016,
który dostępny będzie w sprzedaży podczas konferencji, przed i po każdym z wykładów.


Streszczenia wykładów

„Stres a depresja”
Prof. dr hab. Bogusława Budziszewska
Zakład Neuroendokrynologii Doświadczalnej, Instytut Farmakologii PAN w Krakowie

W ostatnich latach coraz większa liczba osób zapada na depresję, chorobę psychiczną, której dominującym objawem są zaburzenia nastroju. Zmiana trybu życia, w tym narażenie na długotrwały stres, wydają się być głównymi przyczynami coraz częstszego występowania tej choroby. Wiele danych wskazuje bowiem, że długotrwały stres i związana z nim nadmierna sekrecja kortyzolu odgrywają istotną rolę w patogenezie tej choroby. U chorych na depresję często obserwuje się zwiększoną aktywność osi podwzgórze-przysadka mózgowa-nadnercza (HPA) a z kolei stres często poprzedza wystąpienie epizodu depresji. W badaniach eksperymentalnych wykazano, że stres czy podawanie glikokortykoidów wywołują charakterystyczne dla depresji zmiany behawioralne oraz wpływają na strukturę i funkcję komórek mózgowych. W ostatnich latach szczególnie podkreśla się rolę stresu prenatalnego i stresu działającego w pierwszym okresie życia na wywoływanie trwałych zmian w mózgu, między innymi w morfologii neuronów hipokampa i kory przedczołowej oraz zmian epigenetycznych w genach regulujących aktywność osi HPA. Wykazano także, że krzywdy doznane przez dziecko (przemoc fizyczna i psychiczna, wykorzystanie seksualne) czy podawanie glikokortykoidów kobietom w ciąży zwiększa ryzyko zachorowania na depresję w wieku dojrzałym. Jednak nie tylko stres lecz także inne czynniki środowiskowe (m.in. dieta, sen, aktywność fizyczna) wpływają na obserwowane w depresji zaburzenia w funkcji neuroprzekaźników, cytokin, mitochondriów i wydaje się, że dopiero poznanie wzajemnych interakcji pomiędzy tymi czynnikami i predyspozycjami genetycznymi pozwoli na lepsze poznanie patogenezy depresji i tym samym stworzy możliwości jej bardziej skutecznej terapii.

Powrót


„Możliwości usprawniania mocy umysłu w świetle badań nad mózgiem”
Prof. dr hab. Elżbieta Szeląg
Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie

Sprawne funkcjonowanie poznawcze (określane również „kognitywnym” lub „umysłowym”) ma zasadnicze znaczenie dla współczesnego człowieka. Obejmuje ono procesy komunikacji językowej, percepcji, pamięci, uwagi, uczenia się nowych informacji, aktywności ruchowej, podejmowania decyzji, itp. Optymalne działanie tych procesów ma priorytetową rolę w kształtowaniu naszego zachowania, warunkuje prawidłowy rozwój psychiczny i emocjonalny jednostki, ma zasadnicze znaczenie dla jakości życia oraz utrzymania więzi rodzinnych i społecznych.

Codzienne obserwacje, dane demograficzne, a także wyniki badań naukowych jednoznacznie wskazują, że zaburzenia funkcjonowania poznawczego stanowią plagę naszych czasów i występują zarówno u dzieci (deficyty neurorozwojowe), jak i u osób dorosłych, w następstwie biologicznego starzenia się i chorób charakterystycznych dla tego okresu (deficyty neurodegeneracyjne). Rehabilitacja neuropsychologiczna stanowi więc ważne wyzwanie dla współczesnej nauki. Zaowocowało to eksplozją badań naukowych nad możliwościami usprawniania umysłu człowieka. W prowadzonych badaniach poszukuje się nowych, skutecznych metod terapii wspierających klasyczną neurorehabilitację.

Badania w tym kierunku prowadzimy od blisko dwudziestu lat w naszym Zespole, a ich wyniki zostaną zaprezentowane podczas wykładu. Głównym naszym osiągnięciem było udokumentowanie, że u podłoża działania umysłu leży dynamika czasowa. Specyficzne deficyty „zegara neuronalnego” kształtującego czasowe przetwarzanie informacji towarzyszą różnorodnym zaburzeniom poznawczym, jak: opóźnienie rozwoju mowy, poudarowa afazja, autyzm wczesnodziecięcy, ośrodkowe zaburzenia słuchu, jąkanie, dysleksja oraz inne choroby neurologiczne i psychiczne. Na tej podstawie percepcję czasu i czasowe przetwarzanie informacji określono jako „funkcję logistyczną”, stanowiąca matrycę neuronalną dla innych funkcji poznawczych.

Przełomowym wynikiem naszych badań było wykazanie, że deficyty przetwarzania czasowego można usprawniać poprzez odpowiedni trening, co owocuje transferem poprawy z usprawnianej domeny czasu na zaburzone funkcjonowanie poznawcze, które nie podlegało ćwiczeniom podczas terapii. Taki transfer poprawy udokumentowaliśmy w przypadku chorych z afazją poudarową, a także u dzieci opóźnionych w rozwoju mowy. Kolejnym odkryciem było wykazanie, że obserwowany transfer poprawy obejmuje nie tylko funkcje językowe, ale również inne funkcje poznawcze, jak różne aspekty uwagi, pamięci roboczej, funkcje zarządcze, m.in. u seniorów po 65-tym roku życia. Wskazuje to na uniwersalność terapii i zasadność jej stosowania. Wyniki te znalazły zastosowanie w opracowanym przez nasz Zespół we współpracy z firmą HARPO innowacyjnym programie terapeutycznym Dr Neuronowski® (www.neuronowski.com), który koncentruje się na usprawnianiu działania neuronalnych mechanizmów leżących u podłoża wielu aspektów funkcjonowania poznawczego dzieci i osób dorosłych.

Powrót


„Plastyczny mózg - spojrzenie z perspektywy neuroobrazowania”
Prof. dr hab. Anna Grabowska
Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie

Co dzieje się w mózgu u osób które utraciły kończynę? Czy miejsca, które dotąd stanowiły reprezentację czuciową i ruchową tej kończyny pozostają nieczynne? A czym zajmuje się kora wzrokowa niewidomego człowieka? Czy leży ona „odłogiem”, czy też pełni jakąś inną, „niewzrokową” rolę? Badania neuroobrazowania wskazują, że w mózgu nie może być nieczynnych, niemych miejsc. Jeśli z jakichś powodów dane miejsce nie otrzymuje stymulacji, natychmiast zaczyna się proces inwazji miejsc sąsiednich na to, które nie jest wykorzystywane. Mózg działa więc wg zasady „useitorloseit” (używaj lub trać). Co ciekawe, na to aby takie dynamiczne zmiany następowały, niekoniecznie potrzebne są dramatyczne przejścia, takie jak utrata kończyny. Podobne, choć może mniej spektakularne zmiany zachodzą w mózgu cały czas pod wpływem normalnego uczenia się i treningu. Jeśli więc intensywnie trenujemy jakąś czynność możemy być pewni, ze reprezentacja części ciała zaangażowanych w tę czynność się zwiększa. Wykazano np., że ćwiczenie złożonych „palcówek” na gitarze prowadzi do zwiększenia się reprezentacji aktywnych palców. Co więcej, zmianom na poziomie funkcjonalnym towarzyszą zmiany strukturalne polegające na zwiększaniu się objętości substancji szarej w strukturach zaangażowanych w wykonywanie danej ćwiczonej czynności. Można by obrazowo powiedzieć, że mózg nam „przyrasta” w miejscach, które intensywnie „pracują”.

Już dawno zauważono, że osoby pozbawione jednego ze zmysłów wykazują zwiększoną wrażliwość na bodźce pochodzące z innych zmysłów, np. osoby niewidome charakteryzują się zwiększoną wrażliwością dotykową i słuchową. Okazało się też, że taka zwiększona wrażliwość wiąże się ze zwiększoną reprezentacją w mózgu tego lepiej rozwiniętego zmysłu.

W mózgu cały czas trwa współzawodnictwo o przestrzeń korową. Funkcje rozwijane i ćwiczone stopniowo poszerzają swoje terytorium, zaś te, które nie są ćwiczone - zmniejszają. Wbrew temu co pierwotnie sądzono, mózg pozostaje w pewnym stopniu „plastyczny“ również w okresie dorosłości, co stanowi optymistyczną podstawę dla nowych technik terapeutycznych w klinikach neurologicznych. Wiedza na temat neuroplastyczności służy także do opracowania strategii, których celem jest zapobieganie negatywnym skutkom starzenia się mózgu.

Powrót


„Engram”
Prof. dr hab. Małgorzata Kossut
Zakład Neurobiologii Molekularnej i Komórkowej, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie, Wydział Psychologii, Uniwersytet Humanistyczno-Społeczny SWPS

Każde wspomnienie zostawia w mózgu ślad, odciska się na setkach komórek nerwowych, powodując w nich fizyczne zmiany. To engram. Ludzki mózg ma blisko sto miliardów neuronów i zdolność do przechowania petabajta informacji. Droga do zrozumienia na czym polega engram, jak powstaje, ile neuronów obejmuje, gdzie się tworzy, czy jest skupiony czy rozproszony po całym mózgu, mówiąc krótko - jak to działa - zajęła 100 lat. Wykonano tysiące doświadczeń na modelach zwierzęcych, przebadano setki pacjentów z uszkodzeniami mózgu i zaburzeniami pamięci, zjawiska bioelektryczne badano na skrawkach mózgu, szlaki przemian biochemicznych w hodowlach komórkowych przy pomocy mikroskopii elektronowej i laserowej rejestrowano zmiany w synapsach, prowadzono śródoperacyjne rejestracje czynności neuronów w mózgach ludzkich. Wszystko to doprowadziło do konsensusu, mówiącego, że pamięć jest własnością sieci, a powstawanie engramu polega na zmianie siły synaps w obwodach neuronalnych, składających się z wielu komórek i obejmujących szereg struktur mózgu, których specyfika zależy od zawartych w engramie informacji. Poznano, na czym ta zmiana siły synaps polega i jak powstaje. Dzięki nowym technikom biologii molekularnej i optogenetyki możliwe było zidentyfikowanie neuronów wchodzących w skład engramu a nawet stworzenie sztucznego śladu pamięciowego. Wykład przedstawi najważniejsze odkrycia na stuletniej drodze prowadzącej do poznania engramu i opisze czekające jeszcze na neuronaukowców wyzwania.

Powrót


„Od laboratorium do kliniki: ocena funkcji poznawczych w modelach zwierzęcych”
Dr hab. Agnieszka Nikiforuk
Zakład Badań Nowych Leków, Instytut Farmakologii PAN

Zaburzenia funkcji poznawczych towarzyszą zarówno naturalnym procesom starzenia jak i występują w przebiegu wielu schorzeń. Testy kognitywne prowadzone na gryzoniach laboratoryjnych dostarczają nieocenionych informacji o regulacji złożonych funkcji poznawczych. Stanowią one także szeroką bazę wiedzy, istotną z punktu widzenia farmakoterapii chorób związanych z osłabieniem funkcji poznawczych. Istotnym elementem prowadzonych doświadczeń, jest jednak właściwy dobór testu do badanego problemu. Zagadnienie to postaram się omówić na przykładzie badań przedklinicznych prowadzonych w zakresie schizofrenii, gdzie duży nacisk został położony na ich translacyjny charakter. Podczas wykładu omówię testy pozwalające na badanie funkcji poznawczych, których zaburzenia są charakterystyczne dla tej choroby.

Powrót


„Jak śpi mózg”
Dr Michał Skalski
Katedra i Klinika Psychiatryczna, Poradnia Leczenia Zaburzeń Snu, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Sen polega na spontanicznej, powtarzającej się regularnie, utracie świadomości. Stan ten od dawna fascynował nie tylko naukowców, czy lekarzy, ale także filozofów i poetów. Pierwsze „nowożytne” koncepcje dotyczące regulacji snu powstały w starożytnej Grecji, często sen był postrzegany jako stan przejściowy między życiem a śmiercią. W XIX wieku rozpoczęto pierwsze badania naukowe nad snem, oparte o eksperymenty naukowe. Ale przez następne 100 lat dominowały koncepcje bierne, które zakładały, że sen jest wynikiem ograniczenia dopływu bodźców do mózgu. Przełomowym odkryciem w badaniach nad snem, były badania pacjentów ze śpiączkowym zapaleniem mózgu, prowadzone przez austriackiego neurologa von Economo w okresie I wojny światowej. Badania te wykazały, że uszkodzenie niektórych okolic pnia mózgu powodowały stan ciągłego snu (śpiączki) lub ciągłego czuwania. W ciągu następnych 100 lat odkryto w mózgu szereg ośrodków odpowiedzialnych za regulację snu i czuwania, które pozwalają nam coraz lepiej rozumieć jak zasypia mózg.

Powrót


„Kiedy emocje kłócą się z rozsądkiem. Eutanazja, eugenika, poligamia”
Prof. dr hab. Jerzy Vetulani
Zakład Biochemii Mózgu, Instytut Farmakologii PAN

Eugenika - nauka, zbiór poglądów oraz metodyka usprawniania gatunku ludzkiego – ma długie tradycje. Metody eugeniki mogą być pozytywne lub negatywne. Eugenika pozytywna to promowanie rozrodczości ogólnej, a zwłaszcza zmierzającej do powstania form lepiej przystosowanych do życia niż rodzice. Eugenika negatywna eliminuje z procesu rozrodu osobniki o cechach uważanych za szkodliwe. Kształt naukowy eugenika przybrała w końcu XIX wieku (Galton). W USA poglądy Galtona uległy rozszerzeniu, a za osobniki nieprzystosowane zaczęto uważać również przedstawicieli „ras niższych”.

Wprowadzanie metod eugeniki do praktyki społecznej doprowadziło do takich form jak przymusowa izolacja, sterylizacja, a wreszcie eksterminacja osobników uznanych za nieodpowiednie. Poglądy amerykańskie stały się podstawą eugenicznej rasistowskiej polityki hitlerowskiej, która skompromitowała tę naukę. Eugenika wciąż jest jednak nauką, a jej obecny rozwój zmierza w kierunku eugeniki pozytywnej oraz selekcji nie ludzi, ale genów. Nowoczesna genetyka i biologia molekularna otwierają realne szanse na udoskonalenie rasy ludzkiej, ale niosą ze sobą wiele problemów etycznych.

Eutanazja to metoda możliwie bezbolesnej ostatecznej eliminacji jednostek obciążających społeczeństwo. Eutanazja może być dobrowolna, kiedy człowiek zmęczony bólem fizycznym lub psychicznym chce rozstać się z tym światem, a nie ma możliwości ani ochoty popełnić samobójstwa. Często nosi nazwę samobójstwa wspomaganego. Czasem eutanazja może być wynikiem presji społecznej, jak na przykład sepukko w Japonii. Bardziej kontrowersyjna jest eutanazja bezwolna, najczęściej polegająca na zaprzestaniu ratowania życia osoby, której stan zdrowia daje niewielkie szanse powrotudo normalności, a która bez środków wspomagających życie nie może egzystować. Dotyczy najczęściej osób pozbawionych świadomości, Przykładem eutanazji bezwolnej jest też eutanazja dziecięca, kiedy rezygnujemy z utrzymywania życia dzieci, które w ocenie medycznej nie będą zdolne nim się cieszyć. Wreszcie eutanazja przeciwwolna to uśmiercanie ludzi wbrew ich woli.
Eutanazja była często składnikiem metod eugenicznych.

Powrót